na pękanie (mieczyki, szabelki, mniej maczety i duże noże surwiwal) klepanymi w zacisznych kotlinkach domowych
W poniższym tekście poczyniono wiele uogólnień w celu łatwiejszego zrozumienia tekstu (takie miałem założenie)
Mam nadzieję że tekst wywoła dyskusję w której wypowiedzą się kowale i rycerze
1. NIESTETY kawałek teorii
Założenie 1
Noże tną, nie pracują udarowo, co najwyżej na zginanie (STATYCZNE)
Broń długa europejska pracuje udarowo (rąbiemy pacjenta z naprzeciwka), najczęściej w puszcze stalowej (zbroi)
Broń długa wschodnia raczej kroi pacjenta (raczej szukamy dziur do krojenia w jego zbroi)
Tak więc z tego wynika że broń Europejczyków - mieczyki mają być odporne na uderzenia (bardziej ciągliwe, mieć większą udarność, mieć większe przewężenie), tzw. trzymanie ostrza jest raczej mniej ważna od ciągliwości
Broń wschodu kroi pacjenta, tak więc może być mniej odporna na uderzenia, nie czarujmy się często jest bardziej krucha, ale wolniej się tępi (te jakieś tam bułaty twarde, wusty)
Bardzo ważny jest kształt (krzywizna i przekrój) ALE NA TEN TEMAT NIECH SIĘ WYPOWIE MĄDRZEJSZY OD MNIE
TEORIA
Cięższa teoria jak ktoś kce
http://www.budo.net....ghlight=#317046
http://www.budo.net....ghlight=#297535
http://www.budo.net....der=asc&start=0
bardzo ciężka teoria i jakieś tam tablice (przydatne dla tych bez poradników) [link widoczny dla zalogowanych Użytkowników]
Stal jest zbudowana z kryształów (jak to metale), im mniejsze ziarno tym większa wytrzymałość i udarność.
W naszym przypadku stosujemy STALE ZAHARTOWANE I ODPUSZCZONE tylko w takich stalach mamy odpowiednie własności i możemy nimi sterować
Im większa twardość w stali węglowej (wzrastająca z zawartością węgla) tym mniejsza ciągliwość (dla stopowych podobnie)
Ideałem jest ciągliwa osnowa z napieprzonymi w niej jak najdrobniejszymi (najlepiej sferoidalnymi) wydzieleniami (taki przykładowo bainit); osnowa twarda jest krucha, wydzielenia ostre i duże (węgliki w stali) zmniejszają ciągliwość tworząc wewnętrzne karby (stale ledeburytyczne)
Mamy stale podeutektoidalne <0,8%C, eutektoidalne 0,8%C, 0,8%
Stale podeutektoidalne poniżej 0,3%C se odpuszczamy (trudno je zahartować),
Stale ledeburytyczne o zawartości węgla >2%c se odpuszczamy (mają wydzielenia twardych dużych węglików, w twardej osnowie łatwo se pękają)
Mamy stale węglowe i stopowe
Proponuję się skoncentrować na stalach węglowych wyższej jakości (St i MSt, automatowe se odpuszczamy) oraz na stalach stopowych (są one po prostu czystsze)
Stale stopowe mają ileś tam procent jakichś tam pierwiastków które coś tam zmieniają (jak działają konkretne składniki odsyłam do poradników)
Dla nas najważniejsze jest że składniki stopowe mogą przesuwać jakieś tam punkty na jakichś wykresach; co to znaczy? Że stal np. WCL o zawartości 0,4%C JEST STALĄ NADEUTEKTOIDALNĄ MIMO ZE MA TAK MAŁO WĘGLA
Stale stopowe głębiej się hartują od węglowych tzn. PRZEDMIOT ZE STALI WĘGLOWEJ O GRUBOŚCI 20mm NIE BĘDZIE MIAŁ TAKIEJ SAMEJ TWARDOŚCI NA CAŁEJ GRUBOŚCI (W REDZENIU BĘDZIE NIŻSZA) A STALE STOPOWE O GRUBOŚCI 20mm NA CAŁEJ GRUBOŚCI BĘDĄ MIAŁY TAKĄ SAMĄ TWARDOŚĆ
Stale stopowe z dużą ilością dodatków stopowych pozwalają na uzyskanie dużych wartości Re i Rm przy znacznej ciągliwości (przy stalach niskowęglowych), a także dużych wartości ułamka Rm/Re (to mechanikom jest potrzebne)
Stal średniostopowa i wysokostopowa (ale niskowęglowa) pozwala uzyskać także wysokie i bardzo wysokie twardości (stal 0,18%C ma np. 500HB), ale mają b. niską odporność na ścieranie i te stale odradzam na klingi
Mamy stal stopową i węglową zahartowane do takich samych twardości, odpuszczamy w tej samej temperaturze w tym samym czasie: stal stopowa ma wyższą twardość niż stal węglowa, obie odpuszczane tak samo
Stal węglowa podeutektoidalna (oraz większość stali stopowych) mają tak dużą hartowność (czyli zdolność do uzyskania stałej twardości w głąb materiału), że uzyskanie w klindze o grubości 10mm ciągliwego rdzenia i twardej powierzchni (bez kombinowania i dziwnych zabiegów) jest niemożliwa.
W hartowanych stalach tworzy się nam bainit (bardziej ciągliwy) lub martenzyt (twardszy) oraz węgliki (b. twarde)
W stalach hartowanych na martenzyt otrzymujemy ileś tam % marteznytu (twardy) i trochę austenitu szczątkowego (miękki zwiększa odporność na pękanie), może węgliki
W martenzycie jest rozpuszczony węgiel i składniki stopowe
Im więcej węgla w martenzycie tym wyższą można uzyskać twardość martenzytu, ale jednocześnie jest więcej austenitu szczątkowego (a twardość klingi jest wypadkową austenitu i martenzytu)
[link widoczny dla zalogowanych Użytkowników]
[link widoczny dla zalogowanych Użytkowników]
Wszystkie stale mają pewien zakres procentowej zawartości dla każdego składnika
Co z tego wynika?? Że stale z danego gatunku mające graniczne zawartości składników stopowych (min. i max) mogą znacznie różnić się własnościami (udarnością i hartownością)
Tzn. że w najgorszym przypadku różnica będzie szła w +/- 4hrc dla tego samego gatunku, dlatego stale wyższej jakości mają zawężone granice zawartości % pierwiastków
W stalach występuje tzw. kruchość: 300 i 500
[link widoczny dla zalogowanych Użytkowników]
Jeśli stal jest czuła na kruchość 300 należy unikać odpuszczania w zakresie temp
Jeśli stal jest czuła na kruchość 500 należy unikać odpuszczania w tej temp. ALE JEŚLI SZYBKO SCHŁODZIMY TĄ STAL NP. W OLEJU UCIEKNIEMY OD KRUCHOŚCI 500
Jeśli chodzi o udarność musimy rozdzielić stale podeutektoidalne i nadeutektoidalne
W podeutektoidalnych udarność rośnie wraz ze zwiększaniem temp odpuszczania
W nadeutektoidalnych mamy dwa maxima tzn. w temp. 175st. C i ponad 300 (ALE UWAGA MOŻE WYSTĄPIĆ KRUCHOŚĆ 500, LUB DZIAŁAJĄCA PODOBNIE NA UDARNOŚĆ TWARDOŚĆ WTÓRNA)
http://www.budo.net....ghlight=#362283
2. stale węglowe
[link widoczny dla zalogowanych Użytkowników]
w kręgu zainteresowań mamy stale od 0,3%C
i tak stale o mniejszej zawartości węgla (do 0,6%) - deko mniejsza twardość ale większa ciągliwość
stale o większej zawartości węgla (narzędziowe na zimno węglówki, stale na druty i liny) są twardsze, mniej ciągliwe
wszystkie stale węglowe NIE LUBIĄ BYĆ GRZANE ZBYT WYSOKO, NASTĘPUJE ROZROST ZIARNA ZMNIEJSZA SIĘ UDARNOŚĆ (pilnować temperatur z poradników)
stale o większej czystości (lepsze) mają literkę A na końcu (wg PN)
im stale węglowe czystsze tym mniejsze różnice dla max i min. zawartości składników stopowych (wniosek - mając wybór wybieramy czystsze stale: od najgorszej: A45, MSt6, 50, 50A) mniejszą hartowność i większą powtarzalność
sterujemy udarnością wg zawartości węgla (patrz rys. kruchość) i temp odpuszczania
stale podeutektoidalne (wyższej jakości i sprężynowe) nie mają kruchości 300
występuje kruchość 300 w stalach nadeutektoidalnych tzn. należy unikać odpuszczania w temp 200-300st. C
nie są czułe stale węglowe na kruchość 500
stale narzędziowe nadeutektoidalne wyższej jakości (PŁYTKOHARTUJĄCE) są jedynymi stalami (wg autora tego tekstu) z którymi można kombinować z ciągliwym rdzeniem i twardą powierzchnią (symbole wg. PN: N7E, N8E, N9E, N10E, N11E) ALE stale mają być odpowiednio przygotowane do hartowania (struktura wyjściowa drobny sferoidyt TO BARDZO WAŻNE) warstwa zahartowana ma 2-5mm grubości, uwaga na kruchość 300
3. stale stopowe konstrukcyjne
wybór ogromny
twardość zależy od zawartości węgla, tak więc też stale nas interesują powyżej 0,3%C
składnik stopowe coś tam zwiększają, coś tam zmniejszają, jak dla nas ważne jest:
w przypadku detali do 10mm grubości można przyjąć że hartują się na wskroś
wolniej tracą twardość podczas odpuszczania
większość stali konstrukcyjnych to stale podeutektoidalne i eutektoidalne (wyjątek może stanowić 65S2WA)
[link widoczny dla zalogowanych Użytkowników]
kruchość odpuszczania 500
są na nią czułe stale chromowe (np. 50H), manganowe (np.60G), chromowo manganowe (50HG), chromowo niklowe (50HN) te odradzam szczególnie bo tam jeszcze czasem płatki tzw. wystepują, chromo wanadowe (50HF), tak więc jak ktoś przechodzi przez ten zakres temp (odpuszczanie, wyżarzanie zmiękczające dobrze jest chłodzić w oleju nie na powietrzu)
wiadomość dobra stale z molibdenem nie są uczulone na tę kruchość
polecałbym stale sprężynowe (lubię najbardziej 50HF), stale do ulepszania cieplnego też nie są złe, ogólnie im więcej cyferek i literek na końcu tym lepiej
STALE NIERDZEWNE I KWASOODPORNE ODPADAJĄ
4. stale narzędziowe stopowe
kruchość odpuszczania 300
stale z krzemem zwiększonym (jakieś tam S w nazwie) nie są uczulone na kruchość 300
z nadeutektoidalnymi, tu nie ma mądrych co wiedzą które są a które nie są uczulone (prawie wszystkie są), najlepiej odpuszczać albo do 180 st. C, albo ponad 340 (poradniki podają najczęściej zakres w jakim jest zalecane odpuszczanie, dobrze jest się tego trzymać, chyba że wiemy lepiej - mamy jakiś wykres udarności od temp odpuszczania)
praktycznie wszystkie te stale to stale nadeutektoidalne
praktycznie wszystkie mają dużą i bardzo dużą hartowność
praktycznie wszystkie są bardziej odporne na przegrzanie niż węglówki
pamiętajmy ważniejsza jest ciągliwość nie odporność na ścieranie, tak więc rezygnujemy ze stali nc10, nc11, nc11lv, ncwv, nw9, szybkotnących
polecałbym stale
npw, ncs, nz2, nz3, ncv1, ncv2, nclv, nc7v,
ponadto ciekawa jest stal WCL po normalnym hartowaniu i odpuszczaniu w 320-350st. C mamy 53-55 st. C I TYLKO W TEJ TEMPERATURZE ODPUSZCZAMY Poniżej i powyżej jest za mała udarność
5. zależności
w wszystkich mądrych poradnikach dla stali konstrukcyjnych podaje się Re (granicę plastyczności) i Rm (granicę wytrzymałości) w zależności od temp odpuszczania A NAM CHODZI KURNA O TWARDOŚC KLINGI NIE??
Z wystarczającą dokładnością można używać tego wykresu
[link widoczny dla zalogowanych Użytkowników]
Pamiętajmy ze TWARDOŚĆ ZALEŻY OD ZAWARTOŚCI WĘGLA (IM WIĘCEJ TYM TWARDSZE), także pośrednio odporność na ścieranie (im więcej węgla tym trochę później się stępi przy krojeniu pacjenta), tak więc stal np. 18H2N4WA o wytrzymałości rzędu Rm~1400MPa się nie nadaje NA KLINGĘ JEDNOLITĄ: ZA MAŁO WĘGLA
6. kucie
temperatury kucia wg poradników dla danych stali, o konkretach niech się wypowiedzą fachowcy jak młotek trzymać co by się nie uszkodzić zbytnio
ja się tylko wypowiem że zgorzelina nie jest niczym złym przy kuciu
ale od początku
stal można odwęglić przy kuciu (zmniejsza się ilość węgla na powierzchni i trochę w głąb detalu) UWAGA TEGO NIE WIDAĆ I NIE DA SIĘ STWIERDZIĆ STOPNIA ODWĘGLENIA BEZ SPRZĘTU SPECJALISTYCZNEGO;
wady: NA POWIERZCHNI MAMY GORSZĄ STAL NIŻ W RDZENIU, twardość na powierzchni jest niższa niż w rdzeniu, a przecież nie o to nam chodzi, ponadto jest zły stan naprężeń, co może powodować pęknięcia na powierzchni STANOWCZO UNIKAĆ ODWĘGLENIA POWIERZCHNI
stal można utlenić na powierzchni NA POWIERZCHNI DETALU TWORZY SIĘ ZGORZELINA
wady: zmniejsza się ilość materiału (włożył do kotliny sztabę 2kg, zrobił klingę 1kg), trza ją usuwać (KOWALE PISAĆ JAK), można ją wklepać przez przypadek w materiał POWAŻNA WADA, W TYM MIEJSCU ZACZNIE PĘKAĆ NASZ DETAL
zalety: pod zgorzeliną materiał jest zdrowy (czytaj nieodwęglony) i o to chodzi
jak unikać odwęglenia: atmosfera utleniająca, czyli nadmiar powietrza (tlenu)
ważna jest temp. kucia trudno jest mierzyć temp detalu w kotlinie, tu są kolory nagrzanej stali, dobrze działają w przyciemnionej kuźni, łatwiej jest odróżnić
[link widoczny dla zalogowanych Użytkowników]
7. obróbka po kuciu
niestety kucie wymaga nagrzewania, istnieje możliwość przegrzania struktury (duże ziarno), stal trza by normalizować (temp. z poradnika, wygrzać jeskieś 30 minut, chłodzić w spokojnym powietrzu; ALE JAK KONKRETNĄ STAL CHŁODZIĆ PO NORMALIZOWANIU DO PORADNIKA MARSZ), UWAGA istnieje niebezpieczeństwo podhartowania po normalizowaniu, tak więc wygrzanie przez 1 godzinę w temp. 700 max st C na pewno nie zaszkodzi, normalizować można nawet 2-3 krotnie,
tak zmiękczoną stal (to się nazywa zmiękczanie te 700 st. C) łatwiej jest obrabiać skrawaniem
8. hartowanie
detal przyjmujemy: jest odkuty, obrobiony mechanicznie (czasem na gotowo), jak ktoś ma zdrowie to normalizować i odpuszczać przez 2-3godziny w max 700st. C (węgliki w osnowie przyjmą kształt w przybliżeniu kulisty co bardzo pomaga stali przy hartowaniu i nam w otrzymaniu sprężystej klingi)
bardzo odpowiedzialne detale odpręża się po obróbce mechanicznej (pomimo że są ze stali zmiękczanej)
jak ktoś ma kilka złotych na zbyciu, można kupić specjalne ochraniacze na wysokie temp. Są zalecane [link widoczny dla zalogowanych Użytkowników] można je także stosować do normalizowania i wygrzewania
jak brak możliwości pomiaru temp. to jak w kuciu na oko korzystając z tablic (tam podano ile ma byc st C)
ciecz chłodząca woda, olej zależy do czego, ogólnie zasada jest jedna (im brudniejsza woda, im starszy-przepalony olej TYM GORZEJ DLA NASZEGO DETALU)
jam jest zwolennikiem hartowania w całej masie, hartowanie tzw. Dyferencjalne, strefowe (czy jakoś tak) mi nie podchodzi bo wprowadza wiele naprężeń w detal
jak ktoś kce mieć twardą krawędź tnącą, i miększy grzbiet niech zahartuje CAŁY PRZEDMIOT, odpuści (na twardość krawędzi tnącej) CAŁY PRZEDMIOT i odpuści jeszcze raz grzbiet wyższą temp.
mając do wyboru ośrodek chłodzący woda czy olej WYBIERAMY OLEJ
mając do wyboru ośrodek chłodzący olej czy powietrze WYBIERAMY POWIETRZE
oczywiście jeśli poradniki dla naszej konkretnej stali dają wybór
Wymrażanie, obróbka kriogeniczna odradzam ZMNIEJSZA UDARNOŚĆ
9. odpuszczanie
regulacja temperatury by się przydał pomiar, jeśli nie mamy to tu są barwy nalotowe stali (dla odmiany w jasnym pomieszczeniu oglądać)
[link widoczny dla zalogowanych Użytkowników]
temp. Odpuszczania zależy od twardości jaką kcemy uzyskać (z tablic jak jest jeśli nie przeliczyć se z Re) i udarności (zawsze kcemy jak największą) UWAGA WIĘC NA KRUCHOŚĆ ODPUSZCZANIA
raczej do temp 400 st. C nie trza się martwić o odwęglenie i zgorzelinę tak więc nie trza nakładać od bidy pasty ochronnej
odpuszczamy w danej temp przyjmuje się 1godzinkę, jeśli odpuszczamy nisko (do 250 st. C) zalecałbym ze 2-3godzinki
10. powierzchnia
jeśli zastosowana pastę ochronną przy hartowaniu to nie powinna być zniszczona (powierzchnia detalu)
ogólnie unikać ostrych podcięć, karbów, to bardzo osłabia nasz kling i raczej na pewno tu pęknie,
jest tu mowa o podcięciach w poprzek klingi
jak trza już to robić to piękne promienie wykonać NAJLEPIEJ DREMELEM bo daje rysy po obwodzie; pilnik nam daje w poprzek rysy, a trudno jest kręcić pilnikiem po detalu
ostrzenie
mamy detal już odpuszczony NA ODPOWIEDNIĄ TWARDOŚĆ szlifowanie agresywne bez intensywnego chłodzenia PSUJE NAM OSTRZE ODPUSZCZA JE DODATKOWO, czasem nawet wtórnie podhartuje tak więc unikać INTENSYWNEGO SZLIFOWANIA PO OBRÓBCE CIEPLNEJ
11. dlaczego kuć
założenie stal ma budowę włóknistą, jako i drewno
weźmy se deskę
równą, płaską, z sękiem,
jak jest deska obciążona wzdłuż włókien to ma najwyższą wytrzymałość, jak po skosie to już mniej, a jak w poprzek to pęka jak zapałka
gdzie pęknie? NA SĘKU czyli na naszym karbie: podcięciu, wybraniu, przewężeniu, zakutej w środku zgorzelinie
tak więc zwęzić klingę, zrobić ten czubek (sztych zdaje się to zwiemy) najlepiej kując, a nie kątówką
a ponadto jak bierzemy materiał na klingę to starajmy się by kierunek walcowania/kucia wyrobu długiego odpowiadał kierunkowi z jakim klinga jest dłuższa
12. skąd materiał
na początek z innej beczki
zawsze jak kupujemy stal to wybierać STAL PRZEKUTĄ (jak jest wybór), JAKIŚ TAM WAŁEK, KĘS, KWADRAT PRZEKUTY JEST O NIEBO LEPSZY OD WALCOWANEGO (szczególnie ważne w narzędziowych)
kurna dobre pytanie
na początek pytanie jakim parkiem piecowym dysponujemy (trza zajrzeć do poradników i sprawdzić w jakich temp. się to hartuje, jak wysoko - to trza by jaki piec już może mądrzejszy z regulowaną temp.; patrz stal nclv, wcl - te gatunki sie grzeje wysoko)
stale sprężynowe są firmy co robią resory, w większości kupują takich fajnych płaskowników z garbem więcej, raczej wiedzą jaki to gatunek, wyrób jest płaski i gruby czyli jak znalazł
stale konstrukcyjne też raczej łatwo dość dostępne
stale npw, nz2, nz3 takie tam są stosowane na narzędzia do ciężkiej pracy pneumatyczne (jakieś tam grube szpice do ogromnych młotów, przecinaki ALE TEŻ MOGĄ BYĆ Z KONSTRUKCYJNYCH, TRUDNO STWIERDZIĆ)
narzędziowe niestety hutnictwo w polsce padło, jest tylko kilka gatunków do wyboru
13. ile to ma mieć hrc
kurna nie wiem, ale ogólnie narzędzia ręczne mają w granicach 48-56 hrc, piły trakowe mają 50hrc (no pięknie się wyginają we strony wszystkie, a i tępią się szybko - najczęściej stal ncv1), kosy mają 42-48 hrc (stal N8Eo nich poniżej)
14. sztuczka jak mieć twardą powierzchnię i ciągliwy rdzeń
poza takimi sposobami jak 2 różne gatunki stali skuwane razem, hartowanie powierzchniowe, nawęglanie jest jedna bardzo prosta i stosowana od wieków
odpuszczamy na 42-50hrc (można i więcej jak stal ciągliwa) obrabiamy i walimy młotem (czyli stosujemy zgniot tj. na zimno), stosujemy nagniatanie, kulowanie
twardość stali na powierzchni zwiększa się (na głębokość 0,5-1mm), rdzeń pozostaje bez zmian I O TO CHODZI
15. pierdoły
kupując stal w sklepie WYĆ O ATEST NAJLEPEIJ 3.1b
cała polska podstawia atesty, ale przynajmniej lepiej się czujemy
jeśli mamy do wyboru stal w stanie surowym i zmiękczonym wybieramy zmiękczony
było już wyżej materiał przekuty jest lepszy niż walcowany
naszej stali ma nie łapać magnes
przyjmujemy że rycerze w zimie śpiewają ballady więc temp. przejścia w stan kruchy se odpuszczamy
jak ktoś nie zna gatunku stali (a ma ją już w łapie), nie wie jaką dać temp hartowania polecam się http://www.budo.net....ghlight=#422703
jak może ktoś zauważył temp. 300 st. C odpowiada barwie nalotowej niebieskiej, stąd czasem w niektórych stalach mówimy o kruchości na niebiesko (czyli kruchość 300)
proszę o uzupełnianie i poprawianie tekstu (szczególnie błędów), pomyślałem sobie że za dużo cyferek zagmatwa sprawę, tak więc wstawiłem linki do trudniejszych informacji
kiedyś komuś książkę przesłałem do zeskanowania (o kuźnictwie) proszę się nie przyznawać kto, ALE INO TYLKO UDOSTĘPNIĆ DLA USERÓW BUDO
oczywiście prywatę spróbuję załatwić też przy okazji, poproszę o przesłanie na meila drugiej części książki o damaście
pozdro
) Wiecej takich Temacików
FaceBook
