Brak odpowiedzi do tego tematu

[budo_robaq]

HISTORIA JUDO !!!

Jigoro Kano

Profesor dr Jigoro Kano, reformator ju-jitsu* i twórca judo, urodził się w pierwszym roku Epoki Mannen, w październiku 1860 roku w prowincji Hyogo (Japonia). Był trzecim synem Jirosaku Mareshiba Kano, związanego z rządem wojskowym (szogunatem). W dzieciństwie nazywano go „mały Nobunosuke”* ponieważ był drobny i delikatny, miało to duże znaczenie na jego późniejsze zainteresowania sztukami walki wręcz .
W 1873 roku Kano opuścił swoich rodziców i został uczniem prywatnej szkoły brytyjskiej z internatem w Shiba - Tokyo. Wtedy to zaczął myśleć o ju-jitsu, ale nie znalazł nauczyciela.
W 1877 roku Szkoła Kaisei i Szkoła Medyczna w Tokio połączyły się tworząc Uniwersytet Tokijski, na który wstąpił na wydział literatury. Tego samego roku zarekomendowany przez mistrza ju-jitsu Teinosuke Yagi* został uczniem Hachinousuke Fukuda* ze szkoły Tenshin-shinyo-ryu. Kano ćwiczył codziennie, jednocześnie czytał europejskie podręczniki dotyczące wychowania fizycznego, analizował też techniki sumo - tradycyjnych japońskich zapasów*, a nawet boks i gimnastykę. Poszukiwania te były bardzo trudne, wtedy bowiem nie istniał jeszcze japoński termin Taiiku, który znaczy „wychowanie fizyczne”. W Japonii ćwiczono nie tyle dla wzmocnienia ciała, co dla celów wojennych.
W sierpniu 1879 roku, zmarł Hasuoke Fukuda, mając pięćdziesiąt dwa lata; Kano otrzymał od swojego nauczyciela wszystkie pisemne instrukcje walki. Podjął dalsze ćwiczenia u mistrza Masatomo Iso. Masatomo był synem i następcą Matayemona Iso, Kano często wspominał, że u nikogo nie widział tak świetnego stylu i techniki, jak u mistrza Matayemona.
Po jego śmierci w 1881 roku Jigoro studiował pozostawione przez niego rękopisy. Ponadto odwiedzał mistrzów ju-jitsu, chcąc pogłębić swą wiedzę. Wykupywał z księgarni rękopisy dotyczące ju-jitsu, aby studiować metody różnych szkół.
Mniej więcej w tym czasie poznał mistrza Tsunetoshi Iikubo ze szkoły Kito-ryu, który zaprzyjaźnił się później z Kano i miał nadzieję, że zostanie on jego następcą jako mistrz tej szkoły. Umierając Iikubo pozostawił po sobie poważną spuściznę, jeśli chodzi o technikę. Między innymi z powodu pewnego sentymentu żywionego wobec Iikubo Kano umieścił jedno z kata szkoły Kito-ryu w systemie judo Kodokan, a mianowicie kata zwane Koshiki-no-Kata.
Kiedy Jigoro Kano mieszkał w świątyni Eishoji pracował jako profesor na Wydziale Ekonomii Politycznej Uniwersytetu Gakushuin, a następnie został mianowany profesorem czwartej klasy z pensją jak na owe czasy dosyć znaczną. Jednak Kano utrzymywał nie tylko siebie, musiał także troszczyć się o swego służącego Tsunejiro ( z którym ćwiczył ju-jitsu i który towarzyszył mu od dawna). Ponadto zagraniczne książki, które kupował były bardzo drogie. Zgodnie ze zwyczajem musiał też dawać upominki starszym mistrzom szkół ju-jitsu, gdy ich odwiedzał*. Jako profesor powinien również dbać o schludny wygląd. Wydatki związane z dalszymi studiami ju-jitsu także były znaczne. Aby zarobić trochę dodatkowych pieniędzy, Kano zabrał się za tłumaczenie z angielskiego na japoński „Traktatu o etyce”. Dzięki tym tłumaczeniom udało mu się zbudować dojo* o powierzchni dwunastu tatami*.
Kiedy dojo zostało ukończone, przyjaciele Kano: Kumazo Tsuboi, Kojiro Tatsumi, Chiyomatsu Ishikawa przychodzili tam od czasu do czasu , aby poćwiczyć i coraz bardziej sobie uświadamiali, że Kano ćwiczenia ju-jitsu traktuje poważnie, a nie jako hobby.
Część świątyni Eishoji przeznaczono na prywatne kursy Jigoro Kano. Uczono się tam angielskiego i ekonomii politycznej pod kierunkiem Kano. Po zajęciach uczniowie czasami zaglądali do dojo, podziwiali Kano jako pedagoga, ale też stawiali sobie za punkt honoru nauczyć się ju-jitsu. Z czasem wielu z nich stało się znanymi nauczycielami judo.
Dzięki tym, którzy ćwiczyli je będąc w Gakushuin, judo stawało się w Japonii coraz bardziej popularne.
13 września 1889 roku Kano wyjechał do Europy na polecenie ministra Dworu Cesarskiego gdzie przebywa do stycznia 1891 r.
W sierpniu 1897 roku tworzy Towarzystwo „Zoshi-Kai”, którego głównym celem było wychowanie młodzieży. Po czym tworzy Instytut Kano, a następnie kolejne instytuty: Zenyo, Seihei, Zenichi i inne przeznaczone dla młodzieży.
Profesor Jigoro Kano zmarł 4 marca 1938 roku na statku Hikawa-Maru wracając do Japonii z Kairu gdzie uczestniczył w posiedzenia Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego. Został on pochowany na cmentarzu Haechu w departamencie Chuiba.

Judo Kodokan

„Ogólna Historia Kodokanu” podaje jako datę powstania 5 czerwca 1882, lecz historia ta została napisana trzydzieści lat później. Pierwsza Księga Przyrzeczeń datuje się na siedemnasty rok Meji, czyli na rok 1884. Bardziej wiec uczciwe będzie stwierdzenie, że narodziny Kodokan Judo sięgają 1884 roku.
Jigoro Kano tworząc nowy system walki oparł się na następujących technikach: rzutach (nage-waza), które mogły być wykonywane za pomocą rąk (te-waza), nóg (ashi-waza), i bioder (goshi-waza). Rzuty mogły być wykonywane w pozycji stojącej (tashi-waza) oraz z wykonywaniem padu - czyli tzw. „rzuty poświęcenia” (sutemi-waza); chwytach (katame-waza), które uwzględniały techniki trzymań unieruchamiających w leżeniu na ziemi, zwane osaekomi-waza (dawna nazwa to - torae), a także duszenie obezwładniające (shime-waza) oraz bolesne dźwignie na staw łokciowy (kansetsu-waza).
Judo nie było jeszcze doskonałe, przynajmniej w zakresie teorii. W 1883 roku Kano dzięki Tsunetoshi Ikubo odziedziczył materiały instruktażowe szkoły Kito-ryu*, studiował też rękopisy instruktażowe wielu innych szkół, szukając przewodniej zasady całego systemu, systematyzował techniki i doskonalił je od strony przydatności w walce.
Kano dokonał znacznego wysiłku, aby nadać pełną formę swemu nowemu ju-jitsu. W 1884 roku jego wysiłki i w teorii, i w praktyce przyniosły doskonałe efekty. Wtedy Jigoro zmienił nazwę ju-jitsu na judo.
Później podczas konferencji zorganizowanej przez Kano w sierpniu 1889 roku, w nowym dojo w Fujimicho, wyjaśnił po raz pierwszy:
„W naszym Kodokanie utworzyliśmy zupełnie nową sztukę, różną od innych starych szkół. Zachowaliśmy tylko kilka podstawowych elementów. Dlatego też nazywamy tę sztukę Kodokan judo, a nie taką czy inną szkołą; każda szkoła (ryu) ma bowiem swój początek. Kodokan judo nie ma żadnego początku, jest czymś unikalnym w świecie. Jeżeli w przyszłości jacyś członkowie Kodokanu zapragną stworzyć nową formę judo, będą musieli nazwać ją Kodokan-ryu, ponieważ będzie się ona wywodzić z Kodokanu”
W rzeczywistości nikt nie zna dokładnie początków Kodokanu. Kano początkowo, kiedy rozpoczął ćwiczenie ju-jitsu, nie sądził, że tak bardzo zaangażuje się w tę sztukę walki. Nawet później kiedy powstał Kodokan Judo, nie przypuszczał, że judo stanie się tak popularne nie tylko w Japonii, ale i na świecie. W swoich pamiętnikach tak wspomina:
„Moja radość była wielka, gdy po raz pierwszy ujrzałem mistrza ju-jitsu, a następnie ucznia i nauczyciela judo”
W piętnastym roku ery Meiji (1882 rok), powstała „Księga Życzeń”; wszyscy członkowie Instytutu Kano zostali w niej ujęci. Dziesięciu zostało zapisanych w 1882 roku, a ośmiu w następnym -1883 roku.
W 1882 roku rozpoczęto pierwsze ćwiczenia w Kodokanie, ale faktycznie utworzenie Instytutu Kodokan powinno być datowane o dwa lata później - na rok 1884 - gdyż, jak wspominano, od tego roku Kano używa nazwy judo, a nie jak dotychczas ju-jitsu.
W styczniu 1833 roku Jigoro Kano i jego uczniowie przeprowadzili się ze świątyni Eishoji do domu Yoshio Tanaki. Kano musiał się przeprowadzić, gdyż nadal uczył w Gakushuin, a ponadto 10 godzin tygodniowo uczył także w uniwersytecie Kobunkan* który znajdował się daleko zarówno od Gakushuin jak i Eishoji. Ponieważ nowe pomieszczenia nie pozwalały na otwarcie dojo, Kano zdecydował się na wykorzystanie w tym celu starej szopy. Natomiast już we wrześniu tego samego roku Jigoro Kano przeniósł się do Kojimachi Ue-Nibancho i ponownie zamieszkał wspólnie ze swoimi uczniami i tam dzięki uprzejmości właściciela niejakiego Kamiyo zbudowano w ogrodzie dojo o dwunastu tatami.
Na początku 1884 roku zatwierdzono „Księgę Życzeń” i tych którzy byli uczniami Kano od 1882 roku poproszono o złożenie tam podpisu.

Przyrzeczenie brzmiało następująco:

Stałem się uczniem judo. Przyrzekam nie zaniechać ćwiczenia bez ważnego powodu.

Przyrzekam nie robić nic, co splamiło by honor naszego dojo.

Przyrzekam nie ujawniać sekretów dojo bez pozwolenia mistrza

Przyrzekam, że nie będę nauczał judo bez pozwolenia mistrza.

Przyrzekam przestrzegać przepisów dojo podczas nauki, a później , gdy będę nauczał judo, nigdy nie złamię przepisów.

Każdy podpisał się pędzelkiem umoczonym we własnej krwi. Tego samego dnia Shiro Saigo i Tsunejiro Tomita otrzymali dyplomy na 1 dan. To oni otrzymali pierwsi czarne pasy w Kodokanie.
W dziewiętnastym roku okresu Meiji (1886) Kodokan liczył już dziewięćdziesięciu ośmiu uczniów. Było to promykiem nadziei po pięciu latach uciążliwej pracy. Mimo to nadal powszechnie nie uznawano wartości Kodokanu, w zasadzie zaczął być znany w 1887 roku, a przez dwa następne lata dał się poznać szerszej publiczności, a nawet ludziom, którzy nigdy nie mieli do czynienia ze sztukami walki.
Przez cały okres rozwoju judo, uczniowie Kano zostawali wyzywani na pojedynki i walki przez uczniów starych szkół ju-jitsu. Jeden z głośniejszych pojedynków odbył się w roku 1886, kiedy to Kodokan wydelegował czterech uczniów na inaugurację Hachitani Magoruku dojo. Było to pierwsze spotkanie z cyklu spotkań zwanych teraz „zawodami czerwono-białych”. Podczas tej inauguracji obecnych było wielu ludzi doskonale znających ju-jitsu.
Demonstrowano kata, a Tsunejiro Tomita ćwiczył z synem mistrza dojo Mmoru Hachitani. Ludziom podobała się demonstracja technik judo. Wtedy to wyzwał do walki Tomitę niejaki Hansuke Nakamura najsilniejszy mistrz ju-jitsu wśród policjantów z Komendy Głównej Policji w Tokio. Walkę wygrał Nakamura, budząc tym podziw i zdziwienie wśród ćwiczących ju-jitsu, a także sensację wśród policjantów. Tomita wspominając tę walkę mówił:
„Wtedy miałem dwadzieścia dwa lata i stopień 3 dan. Uważałem, że Nakamura za bardzo polegał na swojej sile, dlatego mogłem ją wykorzystać na swoją korzyść.”
W 1888 roku powstała w Etajima* Oficerska Szkoła Marynarki Wojennej, rozpoczęto również nauczanie w niej judo. Była to pierwsza po Kodokanie instytucja gdzie propagowano judo. Prawdą jest, że kolegium Gakushuin już miało klub judo, ale w roku 1886 z nieznanych powodów przerwano tam treningi. Tak więc należy stwierdzić, że Oficerska Szkoła Marynarki Wojennej jako pierwsza przyjęła i włączyła judo do swojego programu. Nauczycielami w tej szkole zostali Yoshiaki Yamashita oraz Hoken Iwaki.
W szóstym rozdziale „Historii japońskiego judo” zatytułowanym „Anegdoty o judo” można znaleźć następujący epizod pochodzący z tamtego czasu:
„Pewnego dnia, gdy Yamashita był nauczycielem judo w Etajima, poszedł z kapitanem Yoshiro do świątyni w Hiroshimie, gdzie odbywały się ceremonie ku czci zmarłych. Zorganizowano tam też turniej ju-jitsu ku czci bogów. Każdy mógł w nim uczestniczyć. Yamashita dla własnej satysfakcji oraz ulegając namowie swojego przyjaciela, również wziął udział w tym turnieju. Pokonał po kolei wszystkich, którzy walczyli przed nim, zdobył cały stos nagród. Ludzie ju-jitsu z Hiroshimy nie mogli uwierzyć własnym oczom, a kiedy się dowiedzieli, kim jest, zaczeli podziwiać techniczną doskonałość Kodokan judo.”
Dyrektor Szkoły Oficerskiej Marynarki Wojennej, pan Shinanojo Arichi został pierwszym z poza Kodokanu, któremu przekazano istotę i zasady judo.
W tym mniej więcej czasie Jigoro Kano wysłał do Yamashity, a później do Iwasaki w Etajima list, dając im ostatnią radę:
„ Ci, którzy nauczają daleko od Kodokanu, zawsze muszą przestrzegać zasad dzięki którym stali się mistrzami judo.”
Nazwa ju-jitsu została zamieniona na judo. Judo miało wiele stron, które należało ulepszyć. Stronę techniczną doprowadzono do perfekcji do roku 1887. Strona filozoficzna rozwija się i doskonali znacznie wolniej. Obecne teorie przyjęto w związku z utworzeniem Towarzystwa Kulturalnego Kodokan w 1922 roku. Można więc uznać, że rok 1922 kończy prace związane z filozofią judo.
Podsumowując, prawdziwy rozwój Kodokanu datuje się od 1885 roku, 3 października 1887 roku sekcję Kodokanu utworzono w Nirayama, a drugą w Szkole Marynarki Wojennej 1 września 1888 roku, przy czym ta druga zawiesiła swą działalność pod koniec 1890 roku. 17 września 1889 roku powstała również sekcja w dzielnicy Kojimachi, w Tokio, ale na bardzo krótko. Ponownie wznowiono jej działalność w 1891 roku. 21 października 1889 roku powstała sekcja Kodokan w Kioto. Następną utworzono w Kumamoto w 1892 roku, 20 września. Od tego czasu w całej Japonii powstało wiele sekcji judo.

Judo Sportowe

W 1899 roku - Kano, będąc przewodniczącym Komitetu Butotukai, ustalił przepisy sędziowskie sportowej walki judo, które ogłosił jako obowiązujące także w Kodokanie.
W 1907 roku opracowuje następne formy walki (techniki): Kime-no-kata (formy samoobrony), Nage-no-kata (formy rzutów) i Katame-no-kata (formy chwytów: trzymań, duszeń, dźwigni). Wymienione kata (formy) tworzy Jigoro Kano w Butotukai. W 1909 roku przekształca Kodokan z prywatnej instytucji w stowarzyszenie i w tymże roku zostaje pierwszym japońskim członkiem Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego. W 1911 roku tworzy ośrodek kształcenia nauczycieli (profesorów) judo w Kodokanie, w lipcu tego samego roku zostaje pierwszym prezydentem Federacji Sportu Japonii. Stanowisko to piastuje przez kolejnych dziesięć lat (zrezygnował z niego w 1921 roku, by następnie zostać honorowym prezydentem tej federacji).
W latach 1912-1913 przebywa w Europie i Ameryce, gdzie studiuje i zarazem naucza swojej sztuki walki. Po powrocie do Japonii zakłada w 1915 roku miesięcznik Kodokanu, który obecnie nosi nazwę „Judo Kodokan”.
W latach 1920-1930 przebywa on wielokrotnie w Europie, gdzie działa głównie na forum Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego. Jigoro Kano w dość krótkim czasie zdobył duży autorytet w kraju i za granicą, a jego judo zostało uznane jako udoskonalona wersja ju-jitsu.
W 1948 roku utworzono Europejską Federacją (Unię) Judo, natomiast w roku 1953 Światową Federację Judo, której pierwszym prezydentem został syn prof. Kano - doktor Risei Kano.

Judo w Polsce

Pierwsza oficjalna sekcja judo (propagująca i rozwijająca wówczas głównie ju-jitsu i samoobronę) w Polsce powstała w 1949 roku w Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie. Bardzo często przedmiot samoobrona - ju-jitsu określane było wówczas jako judo, gdyż w tym czasie zaczęła przenikać do polski nowa forma walki opracowana przez Jigoro Kano, pierwszym wykładowcą był Czesław Borejsza. Sekcja ta najpierw działała w ramach Działu Atletyki i Samoobrony AWF, a następnie została przejęta przez AZS-AWF. Sekcja ta zainicjowała organizację pierwszych imprez, publicznych pokazów, propagujących sztukę samoobrony. W 1950 roku odbył się w warszawskiej Akademii Wychowania Fizycznego tzw. „pierwszy krok judowy”*, podczas którego prezentowane były różne techniki obronne i kontratakujące ju-jitsu. Formami propagandy samoobrony - ju-jitsu w tym czasie w warszawskiej AWF były także tzw. „obrazy judowe”*, polegające na demonstrowaniu specjalnie przygotowanych uprzednio technik ju-jitsu, samoobrony i judo. Wszystkie te pokazy i „obrazy” były zazwyczaj dość atrakcyjne i jako pewnego rodzaju novum przyciągały wielu obserwatorów, entuzjastów sztuki walki rodem z Japonii. W 1951 roku - bezpośrednio po ukończeniu studiów w warszawskiej Akademii WF - do pracy na odcinku samoobrony, ju-jitsu i judo w tej uczelni przystąpił mgr Tadeusz Kochanowski, wielki entuzjasta, gorliwy propagator ju-jitsu i judo, wychowawca wielu instruktorów i trenerów w tej specjalności.
Ważny dla dalszego rozwoju w Polsce japońskich sztuk walk wręcz, a zwłaszcza judo był przyjazd z Francji na studia do warszawskiej Akademii Wychowania Fizycznego Adama Nidzgórskiego, którego osobiste umiejętności i znajomość zasad techniki judo przyczyniły się do skierowania judo na tory walki sportowej, z ograniczeniem technik ju-jitsu.
W 1954 roku przy sekcji podnoszenia ciężarów Głównego Komitetu Kultury Fizycznej utworzono podsekcję judo, którą w dwa lata później przekształcono w samodzielną sekcję judo GKKF.
W 1956 roku Polska stała się członkiem Europejskiej Unii Judo.
W 1957 roku powstaje Polski Związek Judo, którego pierwszym prezesem zostaje wybrany Tadeusz Kochanowski. Drugim z kolei prezesem tego związku przez wiele lat był mgr Bogusław Skut.
Kongres Założycielski PZJudo jak i I Mistrzostwa Polski odbyły się w Łodzi
Pierwsze w Polsce zawody w judo - pomiędzy drużynami „Gwardii” i AZS-AWF dobyły się w dniu 23 maja 1954 roku w Warszawie (w których zwyciężył AZS). Zaś pierwsze mistrzostwa Polski w judo odbyły się w 1957 roku, tj. w roku powołania Polskiego Związku Judo.
W pierwszych latach działalności tego związku - ju-jitsu jako samoobrona i sztuka walki wręcz - rozwijało się w zgodnej jedności ze sportową formą judo. Ju-jitsu w owym czasie stanowiło niezbędne uzupełnienie czysto sportowych technik judo. Wielu instruktorów i trenerów judo , uwzględniając duże zainteresowanie skutecznymi formami samoobrony, w ramach treningu judo nauczało ju-jitsu, co zapewniało dużą frekwencję na treningach judo.
W tym czasie jeden z punktów statutu Polskiego Związku Judo stanowił, że związek ten obejmuje swą działalnością pokrewne japońskie sztuki walki, a w tym także ju-jitsu, będące „matką” judo. Jednakże ze względu na politykę szkoleniowo-sportową tego związku, zmierzającą do skoncentrowania wysiłków w celu uzyskiwania coraz wyższego poziomu sportowego w sporcie judo - uchwałą podjętą na kongresie PZ Judo w dniu 31 października 1973 roku - wymienione sformułowanie w statucie związku zostaje skreślone. W ten sposób judo zaczęło rozwijać się osobno, stając się dyscypliną sportową, a nie sztuką walki.

Wnioski

Dostosowanie judo do potrzeb rywalizacji sportowej, prowadzonej według ustalonych przepisów, doprowadziło do demitologizacji tej walki i pozbawiło jej tak istotnej tajemniczości będącej źródłem fascynacji i atrakcyjności.
Judo przestało być mistyczną sztuką walki, a stało się tylko sportową i to coraz bardziej siłową walką. Taki stan rzeczy niewątpliwie smuci entuzjastów judo. I dlatego też, znikła tajemniczość judo oraz odeszły w zapomnienie formy orientalnego ceremoniału i kształtowania wartości duchowych.
Jednocześnie Europa wprowadziła na zawodach dwukolorowe kimona, aby można było rozróżnić walczących zawodników i podnieść przejrzystość walki. Natomiast Japonia - i słusznie - się z tym nie zgadza, twierdząc, że biel kimona ma symbolizować czystość judo
Mimo tym wszystkim zabiegom przemysłu sportowego, Japonia dalej kształci doskonałych judoków, którzy są doskonale kształceni w zakresie techniki. Już kilka razy mieliśmy okazję oglądać ich wspaniały kunszt walki, doskonałość technik, perfekcję wykonania, kiedy to przyjeżdżali do Polski na zaproszenie PZJ.

--------------------------------------------------------------------------------

Przypisy:
* Ju-jitsu było znane pod wieloma nazwami: yawara, tai-jutsu, wa-jutsu, tori-te, kogusoku, kempo, hakuda, kumi-uchi, shu-baku, koshi-no-mawari itd.
* Nobunosuke - słynny wojownik, który nie był zbyt wysoki, to jednak swą odwagą zapewnił tron cesarzowi
* Teinosuke Yagi - nauczyciel jiu-jitsu
* Hachinousuke Fukuda - praktykujący mistrz ju-jitsu
* Japońska forma zapasów. Przepisy nie pozwalają uderzać. Można jedynie wypchnąć przeciwnika poza krąg. Dotknięcie ziemi jakąkolwiek częścią ciała oprócz podeszwy stopy oznacza przegraną.
* Etykieta, nawet współcześnie, wymaga, aby podarować mistrzowi sztuki walki upominek. Dzieje się tak dlatego, że mistrz wkłada w naukę całe serce, dając z siebie to co najlepsze. W przeszłości - i być może nadal - obcych zawodników (cudoziemców) przyjmowano uprzejmie, ale chłodno. Opłata za naukę nie daje bowiem żadnych dodatkowych uprawnień. Niewielu początkujących przynosi upominek, zaś jeszcze mniej jest takich, co przychodzą z życzeniami. Dowodzi to kompletnego niezrozumienia sztuki walki i sztuki w ogóle.
* Dojo - sala w której trenuje się sztuki walki.
* Tatami - mata (wymiary tatami 188 x 94 x 6 cm)
* Ryu - styl,szkoła
* Istytut Kobunkan - uczelnia z wykładowym językiem angielskim, w której mianowała Kano nauczycielem ekonomii politycznej i psychologii.
* Etajima - wyspa niedaleko Hiroshimy
* Krzysztof Kondratowicz, Jiu-Jitsu. Sztuka Walki Obronnej, wyd. Czasopisma Wojskowe, 1991 Warszawa

--------------------------------------------------------------------------------

Literatura:

History of Judo, Kodokan Institute.
Przełożył z angielskiego: Sławomir Tyszkowski
Historia Judo, Polski Związek Judo, Warszawa 1996 r. Wydanie I

Jiu-Jitsu. Sztuka walki obronnej.
Krzysztof Kondratowicz
Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe” Warszawa 1991 r.

Judo Sportowe
Janusz Pawluk
Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1970 r.

The History of Judo
Internet: [link widoczny dla zalogowanych Użytkowników]

History of Kodokan Judo
Allen Gordon
Internet: [link widoczny dla zalogowanych Użytkowników]